Tematem powieści są przygody tytułowego bohatera i jego „bandy”. Najbliższym przyjacielem Tomka jest Huck Finn. Ma ona także młodszego brata, Sida. Wychowuje ich ciocia Polly. Autor opisał „szkolne” życie Tomka, jego miłość do koleżanki z ławki, Becky. Jak na powieść przygodową przystało nie brak tu także dramatycznych wydarzeń. Tomek i Huck są świadkami morderstwa popełnionego na cmentarzu, dokąd udali się nocą, by zdobyć najlepsze lekarstwo na brodawki. Potem żyją w ciągłym lęku przed sprawcą morderstwa, Indianinem Joe, który przebywa na wolności i wie, że oni są świadkami popełnionego przez niego mordu. Kulminacyjnym punktem tych pełnych napięcia zdarzeń jest przygoda Tomka i Becky w pieczarach - labiryncie jaskiń, w których oboje się zgubili, gdzie spotkali Indianina Joe, przed którym musieli uciekać. Tomek dowiedział się wtedy, gdzie zostały ukryte pieniądze z rabunku. Joe zginął z głodu w pieczarach, a Tomek wraz z Becky zostali odnalezieni. Historia zakończyła się szczęśliwie. Hucka przygarnęła wdowa Watson, obaj chłopcy zostali bogaczami, ponieważ za swoją odwagę mogli zatrzymać pieniądze, które Tomek odnalazł w pieczarach. Autor opisał barwne, chwilami przerażające przygody Tomka, pokazał, jak jego bohater dorasta, jak radzi sobie z problemami. Pokazał, że każdy jest trochę bohaterem, każdy miewa też chwile, kiedy po prostu się boi - to naturalne. Ważne, by postępować zgodnie z obranymi zasadami. Na przykład Tomek i Huck postanowili nie kłamać i nie dopuścili, by za morderstwo został skazany niewinny człowiek.